در قرآن کریم، سوره‌ای به نام یونس (ع) (دهمین سوره) اختصاص یافته ودر چهار جا از کتاب الهی نام وی ذکر شده است. (2)
حضرت یونس (ع)، فرزند الیاس، مشهور به یونس‌بن‌متی(3) ، بود که نسب او از طرف پدر و مادر به بنی‌اسرائیل می‌رسید؛ و یکی از فرستادگان و رسولان خدا، برای مردم بابل و نینوا بود. او معاصر ابرهاران؛ (پادشاهی که به سرزمین یهودیان حمله کرد و به تضعیف منه، پادشاه یهود پرداخت.) بود، خداوند؛ وی را به نینوا پایتخت دولت آشور در سرزمین موصل که مردمش بت‌پرست بودند، فرستاد. حضرت یونس مردم را به ایمان به خدا و توبه و بازگشت از گناهان دعوت کرد، ولی مردم گوش به حرف او ندادند. بعد از مدت زمانی که حضرت، مردم را به نزول عذاب الهی هشدار داد، آنگاه به گمان اینکه رسالت خود را ادا کرده است؛ با ناراحتی آن شهر را بدون اذن الهی ترک کرد. شهر نینوا (به معنای مأوی و منزل)، پایتخت آشور که روزگاری در بین‌النهرین، مرکز تمدن بزرگ بود، این شهر در نزدیکی موصل، واقع در عراق امروزی، در شرق دجله است.(4) در کتاب تورات از حضرت یونس(ع) نقل شده است: «نینوا، شهری بزرگ بود که به مسافت سه روز راه داشت.» (5)
«نینوا توسط غروه بنا شده است و در زمان سلطنت سنخاریب در نهایت ترقی و رونق بود، بابلیان آن را محاصره کرده و در سال 606 قبل از میلاد، آن را فتح کردند.» (6)

«وذاالنون اذذهب مغاضبا فظن ان لن نقدر علیه….»(7)
(و صاحب ماهی (یونس) را یاد کن که خشمگین ]از نینوا[ رفت و گمان کرد که هرگز بر او سخت نخواهیم گرفت….»
حضرت یونس چون از ایمان آوردن مردم نینوا مأیوس شد، سخت ناراحت شد، به طوری که به آنان وعدة نزول عذاب آسمانی را داد که تا چند روز دیگر به آنان فرا می‌رسد و آنگاه بی‌آنکه از جانب خدا فرمانی دریافت کند، با حالت خشم، نینوا را به مقصد یافا ترک کرد. (8) یافا، بخشی از فلسطین اشغالی، بندر عمدة این سرزمین در ساحل دریای مدیترانه است. (9)
حضرت یونس در بندر یافا سوار کشتیی که عازم ترشیش (قریه‌ای در لبنان) بود شد؛(10) چون از ساحل دور شدند، ناگهان دریا طوفانی شد و کشتی را در غرقاب گرفتار ساخت. ناخدای کشتی بنا به معتقدات خود گفت: باید بندة گریز پایی در کشتی باشد که سبب آشفتگی دریا شده است. چند بار قرعه‌کشی کردند و قرعه به نام یونس افتاد، برای نجات کشتی و سایر مسافرین او را به دریا افکندند.
«اذ ابق الی الفلک المشحون. فساهم فکان من المد حضین»(11)
(آنگاه که یونس بسوی کشتی گرانبار گریخت؛ پس با آنان قرعه انداخت و او بیرون انداختنی شد.)

«فالتقمه الحوت و هوملیم»(12) (نهنگ) ماهی او را یک لقمه کرد، در حالی که او مورد ملامت بود. نهنگی که در آن حوالی بود، به سرعت خود را به یونس رساند و او را همچون لقمه‌ای در کام خود فرو برد. یک نفر مکتشف اروپایی در مورد نوع ماهی که حضرت یونس را بلعیده بود به مطالعه پرداخته و پس از سال‌ها تحقیق به این نتیجه رسیده است که نوعی ماهی غضروفی به طول 15 متر در دریاست که به ندرت دیده می‌شود به نام فرش سفید یا أبومطرفه یا (أبومنقار) و در حال حاضر نوع 8 متری آن را می‌توان دید. (13) از تعبیر قرآنی «فالتقمه الحوت» چنین استفاده می‌شود که ماهی، یونس را لقمه‌وار در دهان خود جای داد و اگر نهنگ او را در شکم خود فرو برده بود، برای همیشه در شکمش باقی می‌ماند. (14)
«فلولا انه کان من المسبحین. للبث فی بطنه الی یوم یبعثون» (15)

«فنبذناه بالعراء و هوسقیم و انبتنا علیه شجره من یقطین»(16)
(و آنگاه او را به کنارة بایر افکندیم و او بیمار بود و بر سر او گیاهی (سایه افکن) از کدو رویاندیم.)
سرانجام نهنگ او را به ساحل دریا آورد و در خشکی افکند. این ساحل، که احتمال دارد ساحل صیدون در جنوب لبنان باشد،‌(17) خشک و عاری از درخت بود و چون یونس بیمار بود، خداوند درخت کدو را برای شفا و سایه‌بانی وی رویاند.
چند روز بعد، درخت کدو در اثر بی‌آبی پژمرده شد، و یونس برای آن ناراحت شد، از طرف خداوند به وی وحی رسید، تو برای کدوبنی دلتنگ شدی، اما برای صدهزار نفر مردمی که اکنون ایمان آورده‌اند، دلتنگ نمی‌شوی. یونس تنبیه شد و به سوی قوم خود، به شهر نینوا بازگشت. (18)
«فاجتباه ربه فجعله من الصالحین»(19) (باز خدایش (یونس را) برگزید و از صالحانش گردانید.)

چون یونس، نینوا را ترک کرد و آثار بلا آشکار شد، مردم به دستور پیشوایان خود روزه گرفتند، و به گریه و زاری و توبه به درگاه خداوند پرداختند و خداوند سرنوشت آنان را تغییر داد. (20)
«وارسلناه الی مائة الف او یزیدون» (21)

در نزدیکی شهر الخلیل فلسطین، قبری است که گفته می‌شود، قبر یونس است و در نزدیکی‌های آن قبر دیگری است که گفته می‌شود قبر متی، پدر حضرت یونس است. (22)
در شهر موصل عراق، مرقدی است به نام حضرت یونس که بنای اولیه آن بر تپه باستانی و در مقابل دیر یونان بن متی مربوط به عهد آشوری، نهاده شده است، این مرقد در سال 1341 هـ.ق، مرمت و بازسازی شده است. (23)
مرقد دیگری نیز در شهر کوفه کنار رود فرات قرار دارد، که آن نیز منسوب به حضرت یونس است. «فاصبرلحکم ربک ولاتکن کصاحب الحوت اذ نادی و هو مکظوم»(24) (پس به حکم خدا صبر کن و مانند (یونس) صاحب ماهی مباش که به حال غم واندوه خدا را خواند)